مهدی مهریزی در نشست بررسی سلوک علمی آیت الله العظمی صانعی در پژوهشگاه اندیشه دینی معاصر بیان کردند:

فقه اسلامی و شیعه در دوران معاصر با چالش های مختلفی روبرو است، در حوزه ی مسائل زنان بخش عظیمی از فقه سنتی ما با چالش مواجه است. همچنین در بحث های حقوق بشر مباحث زیادی از فقه سنتی با چالش مواجهاند. در بحث حقوق اقلیت ها، چه دینی و چه مذهبی هم  موارد زیادی داریم. مسائل کیفری اسلامی هم یکی از آن عرصه های چالشی است که مباحثی مثل اعدام ها، بحث های قطع دست و رجم و همینطور مسائل مستحدثه ی فقهی، پزشکی و اقتصادی در آن مطرح است. این ها پنج حوزهای است که فقه سنتی در آن با چالش مواجه است.

سه نوع مواجه با این چالش ها است:  گروهی از فقیهان یا عالمان در رده ی بعد از مراجع، تلاش می کنند که همهی این ها را به  شکلی تبیین کنند، مثلاً پاسخ های عقلانی برایش درست کنند، حکمت و فلسفه برایش بیاورند، که اگر بخواهیم قبل از انقلاب نام ببریم، مرحوم مطهری است. بعد از انقلاب کسانی مثل آیت الله جوادی آملی ازاین صنف هستند.

رویکرد دوم، نگاه برون دینی است. یعنی با تحلیل های جامعه شناختی دینی یا کلامی میخواهند  چالشها را حل کنند. یک باره  استدلالی می کنند وخودشان را خلاص می کنند، این هم یک مدل کار است. گاهی در نوشته های بعضی از نواندیشان جهان عرب مثل محمود محمدطاها یا در داخلی ها مثل آقای شبستری و دیگران این موارد دیده می شود.

مدل سومی نیز هست که در واقع، بیاییم با بازنگری درون دینی و بازنگری مجدد ادله به حل مسائل و پاسخگویی بپردازیم، و باید یکی یکی هم حرکت کنیم. این راه سوم را کسانی مثل آیت الله صانعی دنبال میکنند، یعنی در چارچوب اجتهاد سنتی آیه ، روایت و سند، دلالت را  بررسی و ظهور  ادله مطرح میشود. چند تا مشخصه در سلوک علمی ایشان است که فهرست وار عرض می کنم، به نظرم در مدل کار ایشان یعنی سلوک علمی ایشان این 5 نکته قابل توجه آمده است:

اول نگاه انتقادی با آرای فقیهان است: یعنی ما آرای فقیهان را وحی منزل ندانیم  و ضمن احترام به آن ها روی حرفشان فکر و تامل کنیم، این نگاه انتقادی داشتن است. مثلاً حتی ایشان با تمام احترامی که به مرحوم امام داشتند و همیشه تعبیر سلام الله علیه می گفتند و بر تحقیق ایشان تعلیقه زدند، در عین حال موارد زیادی است که با دیدگاه امام اختلاف نظر دارد. این اختلاف انتقادی اگر در یک  فقیهی شکل بگیرد یعنی خودش را تسلیم آن فضای سنگین سنتی نکند، خیلی می تواند خوب باشد. من در جلسه ای گفتم  ما فکر می کنیم اگر کسی حرف های هزار سال را تکرار کند، عالم خوبی است، اما کسی که حرف جدید زده و نشسته فکر و بحث کرده، این را می گوییم سوادش مشکل دارد.

نکته ی دوم بحث اقناع نخبگانی است:  معمولاً فقهای ما با یجوز و لایجوز و یجب و لا یجب خودشان باید تسلیم باشند. اگر هر فقیهی که می خواهد رساله بنویسد، به جای این که در آن رساله یجوز لایجوز بگوید چهار تا مساله  بنویسد،  به رشد  علم و دانش و فقه خیلی کمک می کند. و این را ما در ایشان می بینیم که بخشی از  آن را هم ثمره ی مشاورانی مثل حضرت استاد مرتضوی است. که در این فضاها وارد شده اند. مسائل جدید مثل بحث قیومیت مادر بررسی می شود و  با قلم روانی که یک انسان دانشگاهی هم می تواند بخواند و بفهمد، بیان میشود که این هم ویژگی اقناع نخبگانی است.

 نکته سوم پرهیز از تطویل در نوشتارها است. مثل کسی که یک دکمه دارد میخواهد، کت و شلوار بدوزد، خیلی از کتاب هایی که عالمان نوشتهاند این طور است، اما عالم باید  به اندازه ای که حرف دارد بنویسد، به اندازه ای که حرف جدید و نو دارند، به همان مقدارهم حضور مطلوب داشته باشند. وقت و انرژی دیگران را صرف نکنند.

 نکته ی چهارم بحث حاکمیت عقلانیت در استنباط های فقهی است. یعنی به نظر من اینکه گفته میشود ایشان به قرآن توجه میکرده، یا احادیث را فلان می کرده ته همهشان یک نوع باور به عقلانیت وجود دارد. ما یک عقلانیت جمعی را قبل از آن پذیرفته ایم و برایش اعتنا و اعتبار قائلیم، وقتی این عقلانیت  را نمی فهمند، یک جای کار خدشه دارد. و میخواهیم آن را اصلاح کنیم. قبل از این که ما در ادله بازنگری کنیم این باور به عقلانیت جمعی، از ویژگی های ایشان است. و توجه به چالش ها و پرسش ها که این هم ویژگی پنجم است.